Củ dong Queensland (Canna indica), củ dong Úc, canna ăn được.
tên thực vật
Canna indica L. đồng nghĩa. C. edulis Ker-Gawl.
Gia đình
Họ Cannaceae.
Vài cái tên khác
Achera (Arg.); Achira (Bol., Col., Peru); Araruta bastarda, Bandera de Uribe (Đại tá); Berg, Bir� manso (Braz.); Capacho (Venezuela); Chisgua (Đại tá); Imbirg (Braz.); Bột sắn dây tím; Sembu (Philipp.); Sug� (Đại tá); Tất cả các mod (WI); Zembu (Philipp.).
Thực vật học
Một loại cây đơn tử diệp sống lâu năm, khá đa dạng về nhiều đặc điểm như màu sắc của lá, chiều cao, kích thước, hình dạng và thành phần của thân rễ. Thân cây thường có màu tím, thường cao 0,9-1,8 m, nhưng có thể cao tới 3 m hoặc thậm chí cao hơn và mọng nước và mọc thành từng cụm. Lá to, rộng, nhọn, nguyên, thường dài 30 cm và rộng khoảng 12,5 cm với gân giữa dày, rõ rệt; chúng thường có màu tím bên dưới. Hoa đơn tính có cánh hoa màu đỏ cam dài khoảng 5 cm và 3 nhị giống như cánh hoa. Quả là quả nang 3 ô với hạt tròn màu đen. Thân rễ có các đoạn mọng nước giống như củ hành, và mọc thành từng cụm có thể dài tới 60 cm. Ở Andes, người ta nhận thấy có hai dòng vô tính: 'Verdes' với củ hành màu trắng xám và lá xanh tươi, và 'Morados' với củ hành được phủ vảy màu tím.
Nguồn gốc và phân bố
Canna edulis dường như có nguồn gốc từ vùng Andes của Nam Mỹ; có bằng chứng cho thấy nó được trồng ở bờ biển Peru vào khoảng năm 2500 trước Công nguyên (sớm hơn ngô và sắn). Ở Nam Mỹ, nó hiện trải dài từ phía bắc, khắp lưu vực sông Amazon và xa về phía nam đến tận miền bắc Chile; ở Trung Mỹ và Tây Ấn, nó đã trở thành một loại cỏ dại (thỉnh thoảng được trồng) và đã lan sang một số vùng của Úc, Polynesia và Châu Phi.
Điều kiện canh tác
Cây này không đòi hỏi khắt khe về yêu cầu khí hậu, ngoại trừ việc không chịu được gió mạnh trong thời gian dài và ở những nơi không được che chắn, cây phải được bảo vệ bằng vành đai chắn gió.
Nhiệt độ - mặc dù thích hợp nhất với nhiệt độ nhiệt đới, nhưng củ dong riềng Queensland có thể được trồng bên ngoài vùng nhiệt đới ở hầu hết các khu vực có thời gian không có sương giá đủ dài để củ trưởng thành. Ở Hawaii, năng suất tối đa đạt được ở những khu vực mà cả ngày và đêm đều tương đối ấm áp, và nhiệt độ ít thay đổi theo mùa, nhưng nó được trồng rộng rãi ở Hẻm núi Aparimac ở Peru, nơi ban ngày ấm tới 32°C và ban đêm mát tới 7°C.
Lượng mưa - cây phát triển tốt nhất với lượng mưa vừa phải, phân bố đều, mặc dù cây có thể chịu được thời kỳ hạn hán một cách thỏa đáng. Độ ẩm quá mức thường thúc đẩy sự phát triển bất thường của tán lá, gây bất lợi cho sự phát triển của củ. Ở Hawaii, lượng mưa hàng năm khoảng 112 cm được coi là thỏa đáng. Có thể sử dụng phương pháp tưới tiêu ở những vùng khô hạn.
Đất - cây có thể được trồng trên hầu hết các loại đất, ngoại trừ đất sét nặng, miễn là có hệ thống thoát nước đầy đủ, vì cây không chịu được ngập úng. Năng suất tốt nhất thu được trên đất thịt pha cát sâu, giàu mùn. Đây là loại cây ăn thô và các thí nghiệm ở Hawaii đã chỉ ra rằng việc bón 280 kg/ha mỗi loại amoni sunfat, supe lân và kali sunfat sẽ cho năng suất cao hơn.
Độ cao - Cây sắn dây Queensland có thể được trồng ở mực nước biển và ở Hawaii, năng suất tối đa đạt được ở độ cao dưới 450 m. Tuy nhiên, nó phát triển mạnh ở Peru ở độ cao lên tới 2.500 m.
Quy trình trồng trọt
Vật liệu - thường được nhân giống từ thân rễ thịt dưới lòng đất; chỉ những thân rễ đạt được kích thước và phát triển bình thường và có một hoặc hai nụ khỏe mạnh không bị hư hại mới được sử dụng để trồng. Để phòng ngừa thối rữa, thân rễ đôi khi được nhúng vào dung dịch đồng sunfat 10 phần trăm trước khi trồng.
Phương pháp - Cần trồng cây dong riềng Queensland trên đất đã được cày kỹ và làm sạch cỏ dại. Ở những vùng có nhiệt độ khá đồng đều, có thể trồng bất kỳ lúc nào trừ khi hạn hán. Thân rễ được trồng sâu 12,5-15 cm trong rãnh và giữ sạch cỏ dại trong giai đoạn đầu sinh trưởng bằng cách canh tác xen kẽ kỹ lưỡng.
Khoảng cách giữa các luống - trên đất thịt tơi xốp, khuyến nghị khoảng cách 90 x 90 cm; trên đất nặng hơn hoặc nơi cỏ dại có khả năng phát triển, khoảng cách 120 x 120 cm là tốt hơn hoặc thậm chí là 135 x 180 cm. Ở Peru, khoảng cách thông thường được sử dụng là 60-100 cm giữa các cây và 100-150 cm giữa các hàng.
Lượng hạt giống - khoảng 2,5 tấn thân rễ trên một ha
Sâu bệnh
Cây dong riềng Queensland tương đối không có sâu bệnh; châu chấu và bọ cánh cứng Nhật Bản thỉnh thoảng được tìm thấy ăn lá ở Hawaii, nơi sâu cắt lá (Agrotis spp.) là loài gây hại khó chịu nhất. Ở Peru và một số vùng khác của Nam Mỹ, cây trồng đôi khi bị tấn công bởi Calopodes ethlius và Quinta cannae. Ngoài ra, các loại nấm sau đây được báo cáo là ảnh hưởng đến cây trồng ở Peru: Fusarium spp., Puccinia cannae và Rhizoctonia spp.
Thời kỳ tăng trưởng
Không có thời gian cụ thể cho quá trình trưởng thành; thân rễ thường đủ trưởng thành để thu hoạch sau 6-8 tháng kể từ khi trồng, nhưng có nhiều ý kiến khác nhau về thời điểm thu hoạch tốt nhất. Ở Queensland, nơi sự phát triển bị hạn chế bởi thời tiết lạnh và sương giá, việc thu hoạch thường diễn ra sau 6-10 tháng sau khi trồng hoặc khi thân rễ cho thấy chúng đã trưởng thành bằng khe hở hình tam giác ở lá vảy bên ngoài của thân rễ chuyển sang màu tím. Ở Hawaii, mặc dù thân rễ thường được thu hoạch sau 8 tháng kể từ khi trồng, nhưng người ta cho rằng để sản xuất tinh bột, nên thu hoạch khi cây được 17-19 tháng tuổi, nhưng có bằng chứng cho thấy việc chế biến tinh bột chất lượng tốt ngày càng trở nên khó khăn hơn khi thân rễ già đi.
Thu hoạch và xử lý
Thân cây thường được cắt bằng tay và thân rễ tạo thành khối gần bề mặt đất được đào bằng tay hoặc bằng máy kéo có thanh công cụ gắn ba hoặc bốn răng chắc chắn được đặt ở một góc. Những răng này sẽ chia nhỏ từng cụm thân rễ chính thành ba hoặc bốn phần riêng biệt và cũng loại bỏ một lượng lớn đất. Sau đó, thân rễ được cạo sạch khỏi đất bằng tay và nếu cần làm thức ăn chăn nuôi hoặc trồng trọt, có thể bảo quản trong vài tuần mà không bị hư hỏng, miễn là chúng được giữ mát và khô; ở Nhật Bản, chúng được bảo quản qua mùa đông trong các hố đồng ruộng sâu 30 cm. Để sản xuất tinh bột, chúng phải được chế biến ngay lập tức.
Sản phẩm chính
Thân rễ - thân rễ chứa tinh bột có hình dạng từ hình trụ đến thon và hình cầu đến hình bầu dục, thường có đường kính từ 5 đến 9 cm và dài từ 10 đến 15 cm. Chúng được bao quanh bởi các vết sẹo vảy và rễ xơ dày.
Năng suất
Năng suất thay đổi đáng kể tùy theo độ dài của mùa vụ, điều kiện khí hậu và đất đai. Năng suất trung bình sau đây đã được báo cáo: Hawaii (8 tháng) 45-50 tấn/ha, Queensland 25-37 tấn/ha, Zimbabwe 15-18 tấn/ha, Kenya (15-18 tháng) 50 tấn/ha.
Sử dụng chính
Cây dong riềng Queensland được trồng để lấy thân rễ chứa tinh bột có thể dùng làm nguồn tinh bột ăn được, như ở Queensland, hoặc làm thức ăn cho động vật, như ở một số nước châu Phi. Ở Queensland, khoảng 80 phần trăm sản lượng được dùng để sản xuất tinh bột tinh chế, trong đó 1 tấn được lấy từ khoảng 10 tấn thân rễ.
Sử dụng phụ
Do độ dày của sợi nên thân rễ không được đánh giá cao để ăn trực tiếp. Ở một số vùng Nam Mỹ, tinh bột (chứa khoảng 4 phần trăm sucrose) thường được chế biến thành món tráng miệng.
Sản phẩm thứ cấp và chất thải
Phần ngọn - lá và thân cũng được dùng làm thức ăn cho gia súc và được lợn ưa thích. Thành phần của lá xấp xỉ: độ ẩm 90,2 phần trăm; protein 1,1 phần trăm; chất béo 0,2 phần trăm; carbohydrate 7,1 phần trăm; tro 1,4 phần trăm; tỷ lệ dinh dưỡng 1:4,8.
Bã thải - bã và mô xơ còn lại sau khi sản xuất tinh bột có thể được sử dụng để bón cho cây trồng hoặc được sấy khô và đóng gói và sử dụng làm thức ăn chăn nuôi.
Tính năng đặc biệt
Phân tích thành phần của thân rễ được đưa ra như sau: nước 67-72 phần trăm; protein 1-1,7 phần trăm; chất béo 0,1 phần trăm; carbohydrate 24-30 phần trăm; chất xơ 0,6 phần trăm; tro 1,4 phần trăm; canxi 18 mg/100 g; phốt pho 63 mg/100 g; axit ascorbic 7 mg/100 g.
Tỷ lệ tinh bột thay đổi theo độ tuổi của thân rễ và thường đạt mức tối đa trong khoảng từ 6 đến 15 tháng, khi hàm lượng sucrose cũng cao. Mức cysteine trong protein rất thấp.
Tinh bột sắn dây Queensland có đặc điểm là hạt cực lớn, hình bầu dục rộng, dài tới 145 micron, có cấu trúc nhiều lớp giống như một loạt các tấm xếp chồng lên nhau. Tinh bột tạo ra gel trong suốt, chắc ở nồng độ 3,5 phần trăm và dễ tiêu hóa nên thường được dùng làm thức ăn cho trẻ em hoặc người bệnh.
Xử lý
(i) Thân rễ được rửa sạch và rễ xơ được loại bỏ bằng tay. Bước này khó có thể cơ giới hóa vì kích thước và hình dạng không đều của thân rễ.
(ii) Sau đó, thân rễ đã rửa sạch được đưa vào máy nạo và tạo thành hỗn hợp nhão.
(iii) Bùn chảy qua một trống quay và mô xơ cùng tạp chất được lắng đọng trên một tấm lưới trong khi sữa tinh bột và nước chảy vào bể lắng.
(iv) Tinh bột lắng nhanh; với sữa tinh bột có hàm lượng chất rắn ban đầu khoảng 5 phần trăm, quá trình kết tủa hoàn tất trong khoảng 20 phút.
(v) Tinh bột sau đó được chảy ra từ đáy bể lắng và được rửa sạch bằng nước để loại bỏ mọi tạp chất còn sót lại.
(vi) Sau khi rửa nhiều lần, tinh bột nguyên chất được sấy khô, sàng lọc và đóng gói sẵn sàng để vận chuyển.
Sản xuất và thương mại
Có rất ít thông tin thống kê. Sản lượng ở Queensland trong những năm 1960 đã giảm từ mức đỉnh điểm là 4.300 tấn vào năm 1960/61 xuống còn 1.910 tấn vào năm 1968/69. Sản lượng hiện tại là khoảng 200 tấn, nhưng có báo cáo rằng một thị trường nhỏ cho bột sắn dây chất lượng cao của Queensland đang phát triển trở lại ở Úc.
Những ảnh hưởng chính
Củ dong Queensland có tiềm năng làm nguồn tinh bột ăn được và làm thức ăn chăn nuôi. Nó phát triển nhanh và có thể được trồng trên nhiều điều kiện khí hậu và đất đai khác nhau ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Trong điều kiện thuận lợi, nó cho năng suất cao về thân rễ chứa tinh bột, có thể thu hoạch trong thời gian dài, do đó, cây trồng có thể được sản xuất liên tục với chi phí tối thiểu. Mặc dù cây đã được sử dụng để sản xuất tinh bột ở một số quốc gia trong nhiều năm, nhưng mức tiêu thụ trên thế giới rất thấp, một phần là do nguồn cung không đều và chất lượng thấp của nhiều lô hàng, và do sử dụng khá nhiều lao động thủ công trong quá trình thu hoạch.
Thư mục
ANON. 1929. Cây canna ăn được. Tạp chí Nông nghiệp Rhodesia, 26, 604 607.
ANON. 1929. Cây canna ăn được. Vườn thực vật Hoàng gia, Kew, Bản tin thông tin khác, (8), 266-268.
ẨN DANH. 1969. Bắt đầu trồng trọt và chăn nuôi. [Achira: việc trồng trọt và sử dụng nó.] Bogot�, Colombia: Instituto de Investigaciones Tecnologicas, 121 trang.
CHUNG, HL và RIPPERTON, JC 1924. Canna ăn được ở Hawaii. Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, Bản tin Trạm Thí nghiệm Nông nghiệp Hawaii, Số 54, 16 trang.
BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ CHĂN NUÔI. 1962. Cây trồng lấy củ: Củ dong. Sổ tay Nông nghiệp và Chăn nuôi Queensland, ấn bản lần thứ 2, Tập 1, Cây trồng và Đồng cỏ, trang 382-385. Brisbane, Úc: Nhà in Chính phủ, 583 trang.
EVENSON, JP 1970. Sản xuất cây lấy củ ở Queensland, Úc. Cây lấy củ và rễ nhiệt đới ngày mai: Biên bản Hội nghị chuyên đề quốc tế lần thứ 2 về cây lấy củ và rễ nhiệt đới (Hawaii, 1970) (Plucknett, DL, biên tập), Tập I, trang 160-161. Honolulu, Hawaii: Cao đẳng Nông nghiệp Nhiệt đới, Đại học Hawaii, 171 trang (2 tập).
GADE, DW 1966. Achira, cây canna ăn được, việc trồng trọt và sử dụng ở dãy Andes của Peru. Thực vật học kinh tế, 20, 407-415.
HALL, DM và SAYRE, JG 1970. Cấu trúc bên trong của tinh bột khoai tây và canna: i. Nghiên cứu nghiền. Tạp chí nghiên cứu dệt may, 40, 147-157.
HALL, DM và SAYRE, JG 1971. Cấu trúc bên trong của tinh bột khoai tây và canna: ii. Nghiên cứu về độ trương nở. Tạp chí nghiên cứu dệt may, 41, 401-414.
KURITA, K. 1967. Trồng Canna edulis và giá trị của nó như một loại cây trồng thức ăn chăn nuôi. Tạp chí Nông nghiệp Nhiệt đới Nhật Bản, 11 (1-2), 5-8. (Tóm tắt Cây trồng Đồng ruộng, 21(2), 1117).
L�ON, J. 1964. Cây lương thực và thực vật. Viện Khoa học Nông nghiệp Liên Mỹ, Khu vực Andina, Lima, Peru, Bolet�n Tecn�co, Số 6, trang 37-42.
L�ON, J. 1977. Nguồn gốc, sự tiến hóa và sự phát tán sớm của cây trồng rễ và củ. Biên bản Hội nghị chuyên đề lần thứ 4 của Hiệp hội quốc tế về cây trồng rễ nhiệt đới (Colombia, 1976), IDRC-080e (Cock, J., MacIntyre, R. và Graham, M., biên tập), trang 20-36. Ottawa, Canada: Trung tâm nghiên cứu phát triển quốc tế, 277 trang.
LOUGHLIN, DE 1928. Cây canna ăn được. Tạp chí Nông nghiệp Rhodesia, 25, 664-674.
MOLEGARDE, W. 1938. Bột sắn dây. Tạp chí Nông nghiệp Nhiệt đới, Hiệp hội Nông nghiệp Ceylon, 90 (1), 36-37.
MONTALDO, A. 1972. Achira. Cultivo de ra�ces y tub�rculos tropicales, trang 201-203. Lima, Peru: Viện Khoa học Nông nghiệp Liên Mỹ của OEA, 284 trang.
PARDO, CA và QUITI�N, N. 1967. Đặc điểm của almidones de pl�tano Hart�n, Diminoco-Hart�n và achira con relaci�n aldehyd. [Đặc điểm của tinh bột trong chuối Harton và Dominoco-Harton và chuối achira so với chuối ngô.] Revista del Instituto de Investigaciones Tecnologicas, Bogotá, 9 (46), 30-44.
PURSEGLOVE, JW 1972. Canna edulis Ker. Canna ăn được. Cây trồng nhiệt đới: Monocotyledons 1, trang 93. London: Longman Group Ltd, 334 trang.
RIPPERTON, JC 1927. Chuyển hóa carbohydrate và mối quan hệ của nó với sự phát triển của cây canna ăn được. Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, Bản tin Trạm Thí nghiệm Nông nghiệp Hawaii, Số 56, 35 trang.
RIPPERTON, JC 1928. Canna ăn được ở quận Waimea của Hawaii. Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, Bản tin Trạm Thí nghiệm Nông nghiệp Hawaii, Số 57, 41 trang.
RIPPERTON, JC 1931. Tính chất lý hóa của tinh bột khoai tây và canna ăn được. Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, Bản tin Trạm Thí nghiệm Nông nghiệp Hawaii, Số 63, 48 trang.
SIMMONDS, NW 1976. Queensland Arrowroot. Sự tiến hóa của cây trồng, trang 304. London: Longman Group Ltd, 339 trang.
SPLITTSOESSER, WE 1977. Chất lượng và số lượng protein của rễ và củ nhiệt đới. Hortscience, 12, 297-298.
SZABUNIEWICZ, M. 1953. Lưu ý về một số nền văn hóa phân bố ở Katanga trong vùng Jadot ville-Kolwezi và Biano. Bản tin Nông nghiệp Congo Belge, 44, 597-620.
UFER, M. 1972. Canna edulis Ker., một loại cây trồng có củ bị bỏ quên. Bản tin về cây trồng có củ và rễ nhiệt đới, (5), 32-34.
WALKER, RH 1953. Một số ghi chú về cây canna ăn được và công dụng của nó trong việc nuôi lợn theo hệ thống Lehmann. Chính phủ Kenya. Báo cáo về một cuộc điều tra về nền kinh tế chung của nghề nông ở vùng cao nguyên, trang 56-57.
